(7) 2. สญฺญาวคฺโค

1-5. สญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา

[61-65] ทุติยสฺส ปฐเม ‘‘มหปฺผลา มหานิสํสา’’ติ อุภยมฺเปตํ อตฺถโต เอกํ, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ อาห ‘‘มหปฺผลา’’ติอาทิฯ ‘‘ปญฺจิเม คหปตโย อานิสํสา’’ติอาทีสุ (อุทา. 76) อานิสํส-สทฺโท ผลปริยาโยปิ โหติ ฯ มหโต โลกุตฺตรสฺส สุขสฺส ปจฺจยา โหนฺตีติ มหานิสํสาฯ อมโตคธาติ อมตพฺภนฺตรา อมตํ อนุปฺปวิฏฺฐา นิพฺพานทิฏฺฐตฺตา, ตโต ปรํ น คจฺฉนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อมตปริโยสานา’’ติฯ อมตํ ปริโยสานํ อวสานํ เอตาสนฺติ อมตปริโยสานาฯ มรณสญฺญาติ มรณานุปสฺสนาญาเณน สญฺญาฯ อาหาเร ปฏิกูลสญฺญาติ อาหารํ คมนาทิวเสน ปฏิกูลโต ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญาฯ อุกฺกณฺฐิตสฺสาติ นิพฺพินฺทนฺตสฺส กตฺถจิปิ อสชฺชนฺตสฺสฯ ทุติยาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-10. สาชีวสุตฺตาทิวณฺณนา

[66-70] ฉฏฺเฐ สห อาชีวนฺติ เอตฺถาติ สาชีโว, ปญฺหสฺส ปุจฺฉนํ วิสฺสชฺชนญฺจฯ เตนาห ‘‘สาชีโวติ ปญฺหปุจฺฉนญฺเจว ปญฺหวิสฺสชฺชนญฺจา’’ติอาทิฯ อภิสงฺขตนฺติ จิตํฯ สตฺตมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สาชีวสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สญฺญาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8) 3. โยธาชีววคฺโค

1-2. ปฐมเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตาทิวณฺณนา

[71-72] ตติยสฺส ปฐเม อวิชฺชาปลิฆนฺติ เอตฺถ อวิชฺชาติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา, อยํ ปจุรชเนหิ อุกฺขิปิตุํ อสกฺกุเณยฺยภาวโต ทุกฺขิปนฏฺเฐน นิพฺพานทฺวารปฺปเวสวิพนฺธเนน จ ‘‘ปลิโฆ วิยาติ ปลิโฆ’’ติ วุจฺจติฯ เตเนส ตสฺสา อุกฺขิตฺตตฺตา ‘‘อุกฺขิตฺตปลิโฆ’’ติ วุตฺโตฯ ปุนพฺภวสฺส กรณสีโล, ปุนพฺภวํ วา ผลํ อรหตีติ โปโนภวิกา, ปุนพฺภวทายิกาติ อตฺโถฯ ชาติสํสาโรติ ชายนวเสน เจว สํสรณวเสน จ เอวํลทฺธนามานํ ปุนพฺภวกฺขนฺธานํ ปจฺจโย กมฺมาภิสงฺขาโรฯ ชาติสํสาโรติ หิ ผลูปจาเรน การณํ วุตฺตํฯ ตญฺหิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติการณวเสน ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตตฺตา ‘‘ปริขา’’ติ วุจฺจติ สนฺตานสฺส ปริกฺขิปนโตฯ เตเนส ตสฺส สํกิณฺณตฺตา วิกิณฺณตฺตา สพฺพโส ขิตฺตตฺตา วินาสิตตฺตา ‘‘สํกิณฺณปริโข’’ติ วุตฺโตฯ

ตณฺหาสงฺขาตนฺติ เอตฺถ ตณฺหาติ วฏฺฏมูลิกา ตณฺหาฯ อยญฺหิ คมฺภีรานุคตฏฺเฐน ‘‘เอสิกา’’ติ วุจฺจติฯ ลุญฺจิตฺวา อุทฺธริตฺวาฯ โอรมฺภาคิยานีติ โอรมฺภาคชนกานิ กามภเว อุปปตฺติปจฺจยานิ กามราคสํโยชนาทีนิฯ เอตานิ หิ กวาฏํ วิย นครทฺวารํ จิตฺตํ ปิทหิตฺวา ฐิตตฺตา ‘‘อคฺคฬา’’ติ วุจฺจนฺติฯ เตเนส เตสํ นิคฺคตตฺตา ภินฺนตฺตา ‘‘นิรคฺคโฬ’’ติ วุตฺโตติฯ อคฺคมคฺเคน ปนฺโน อปจิโต มานทฺธโช เอตสฺสาติ ปนฺนทฺธโชฯ ปนฺนภาโรติ ขนฺธภารกิเลสภารอภิสงฺขารภารา โอโรปิตา อสฺสาติ ปนฺนภาโรฯ วิสํยุตฺโตติ จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ จ วิสํยุตฺโตฯ อสฺมิมาโนติ รูเป อสฺมีติ มาโน, เวทนาย, สญฺญาย, สงฺขาเรสุ, วิญฺญาเณ อสฺมิมาโนฯ เอตฺถ หิ ปญฺจปิ ขนฺเธ อวิเสสโต ‘‘อสฺมี’’ติ คเหตฺวา ปวตฺตมาโน อสฺมิมาโนติ อธิปฺเปโตฯ

นครทฺวารสฺส ปริสฺสยปฏิพาหนตฺถญฺเจว โสธนตฺถญฺจ อุโภสุ ปสฺเสสุ เอสิกาถมฺเภ นิขณิตฺวา ฐเปตีติ อาห ‘‘นครทฺวาเร อุสฺสาปิเต เอสิกาถมฺเภ’’ติฯ ปาการวิทฺธํสเนเนว ปริขาภูมิสมกรณํ โหตีติ อาห ‘‘ปาการํ ภินฺทิตฺวา ปริขํ วิกิริตฺวา’’ติฯ ‘‘เอว’’นฺติอาทิ อุปมาสํสนฺทนํฯ สนฺโต สํวิชฺชมาโน กาโย ธมฺมสมูโหติ สกฺกาโย, อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกํฯ ทฺวตฺติํสกมฺมการณา ทุกฺขกฺขนฺเธ อาคตทุกฺขานิฯ อกฺขิโรคสีสโรคาทโยฯ อฏฺฐนวุติ โรคา, ราชภยาทีนิ ปญฺจวีสติมหาภยานิฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

ปฐมเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ